mgr Robert Ćwikowski - pedagog, terapeuta dzieci i młodzieży, specjalista psychoterapii uzależnień i terapeuta behawioralny w procesie certyfikacji. Uzyskał uprawnienia mediatora, trenera oraz specjalisty przeciwdziałania przestępczości nieletnich.

JAK BUDOWAĆ PRAWIDŁOWE RELACJE MIĘDZY RODZEŃSTWEM

Pewność, że dzieci dobrze się dogadują, jest prawdopodobnie jednym z największych wyzwań, przed którymi stoją rodzice. Czasami wydaje się, że zapobieganie skutkom konfliktów to wszystko, co mogą zrobić. Ale jeśli rodzice poświęcą czas i zainwestują
w relacje swoich dzieci, z pewnością przyniesie to duże korzyści. Relacje między rodzeństwem to jedne z najtrwalszych relacji, jakich dana osoba może doświadczyć przez całe życie. Ale to, że relacja jest trwała, nie oznacza, że budowanie jej było zawsze miłe i przyjemne. Rodziców często niepokoi to, że dzieci praktycznie ciągle ze sobą walczą.
W rzeczywistości konflikt między rodzeństwem jest normalną częścią rozwoju. Co więcej, część konfliktów między rodzeństwem może być dla nich dobra. Relacje między rodzicami/opiekunami oraz rodzeństwem są ważnym filarem rodziny. Tam, gdzie rodzice i opiekunowie polegają na sobie nawzajem i dają sobie wsparcie, rodzeństwo również dba o siebie mimo pojawiających się konfliktów.

W literaturze przedmiotu badacze wykazują, że rodzeństwo wpływa na siebie w kilku obszarach i wpływa na:

• rozwój społeczny, poznawczy i emocjonalny dziecka: rodzeństwo oddziałuje na siebie poprzez wzajemne naśladowanie w sytuacjach partnerskiej współpracy jak i rywalizacji;
• przyjaźń: rodzeństwo daje sobie szansę dowiedzieć się, co należy cenić w innych i jak pielęgnować dobre przyjaźnie;
• wsparcie: rozumiejące i troskliwe rodzeństwo może służyć jako ważny czynnik wsparcia w późniejszych, trudniejszych doświadczeniach życiowych;
• osobowość: dynamika rodziny ma duży wpływ na interakcje między rodzeństwem, co wpływa na kształtowanie się określonej osobowości dzieci;
• regulacja emocji: rodzeństwo może pomóc sobie nawzajem w nauce regulowania swoich emocji, służąc jako „partnerzy sparingowi”. Bezpieczniejszy ring w domu pozwala dzieciom zdobyć trochę praktyki w radzeniu sobie z agresją, zanim zmierzą się z nią w prawdziwym świecie.
• tożsamość: rodzeństwo ma tendencję do naśladowania (lub odrzucania) zachowań i zainteresowań swoich braci i sióstr. Sposób, w jaki definiują siebie w stosunku do rodzeństwa, pomaga w tworzeniu własnej tożsamości.

Chociaż każda rodzina jest inna, normalny konflikt między rodzeństwem obejmuje interakcje, które stanowią wyzwanie, ale nie powodują dużego ryzyka krzywdy. Jeśli dziecko poczuje się zranione ale jednocześnie istnieje możliwość naprawy zachowania i wybaczenia, rodzeństwo nauczy się czegoś od siebie. Ważne jest, aby rodzice pamiętali, że większość zachowań ich dzieci spełnia jakąś funkcję. Kiedy dzieci walczą między sobą, prawdopodobnie jest ku temu powód i chcą coś przez to powiedzieć. Mogą na przykład próbować zwrócić uwagę rodzica i próbować zaspokoić swoją potrzebę bliskości z nim - wybierają tylko metodę, która nie jest taką jaką chcieliby rodzice. Na przykład: 4-letnia córka zaczyna płakać w sąsiednim pokoju. Rodzic wbiega i stwierdza, że jej starszy brat właśnie zabrał jej ulubioną zabawkę. Zanim rodzic założy, że starszy brat zachował się złośliwie, mógłby zatrzymać się i pomyśleć: „Jaka jest funkcja tego zachowania?” Może synek tęskni za rodzicem i wie, że kiedy płacze jego młodsza siostra, rodzic przybiega. Zrozumienie funkcji zachowania może pomóc uszanować intencję dziecka, a także znaleźć skuteczniejsze sposoby korygowania zachowania.

Pod czujnym okiem opiekunów rodzeństwo może zapewnić dla siebie najlepszy „program” szkolenia umiejętności społecznych. Dzieci otrzymują wówczas cenne informacje zwrotne dla siebie na temat ich interakcji społecznych ale dzieje się to w bezpiecznym środowisku domowym. W literaturze przedmiotu badacze wskazują, że konflikt między rodzeństwem występuje z częstotliwością do 8 razy na godzinę a agresja ze strony rodzeństwa jest dość powszechna i występuje w około 70% rodzin. Chociaż te liczby mogą być zaskakujące, pokazują, jak powszechny jest konflikt między rodzeństwem. I dopóki interakcje nie przekształcą się w coś niebezpiecznego, dzieci podczas konfliktów rozwijają różne umiejętności ucząc się następujących czynności:

• jak przepraszać
• jak radzić sobie z przeciwnościami losu
• jak pokonywać wyzwania
• jak rozwijać bliskość z innymi
• jak należy mówić o uczuciach gdy odczuwa się napięcie
• jak budować umiejętności społeczne

Kiedy weźmie się pod uwagę samą intensywność emocjonalną wszystkich konfliktów między rodzeństwem, które mogą mieć miejsce w ciągu dnia, jasne jest, dlaczego rodzeństwo ma na siebie tak silny wpływ. Aby mieć pewność, że rodzeństwo nie posuwa się zbyt daleko, ważne jest, aby zrozumieć, o jaką dynamikę chodzi:

Rywalizacja rodzeństwa

Dom to miejsce gdzie pojawia rywalizacja między rodzeństwem. Należy być czujnym aby rywalizacja nie poszła za daleko i nie przybrała formy wzajemnego krzywdzenia się. Warto aby rodzice zastanowili się dlaczego rodzeństwo rywalizuje ze sobą i spróbowali określić właściwy czynnik, który często wywołany jest zachowaniem rodziców.

Czynnikami mogą być:

• Zabawa w ulubione dziecko: okazuje się, że prawie 70% rodziców ma jedno swoje dziecko ulubione bardziej od innych dzieci. Takie zachowanie może wpływać na sposób, w jaki dzieci (te mniej lubiane) rozumieją swoją wartość i może skłaniać je do działania przeciwko faworyzowanemu dziecku lub odwrotnie, do wiary w to, że jest się gorszym, złym i nic nie wartym. Psycholodzy sugerują, że rodzeństwo mniej lubiane może doświadczać częściej depresji, nasilonych zachowań aspołecznych lub przestępczych lub skłonności do używania substancji psychoaktywnych.
• Skazani na siebie: dotyczy rodzeństwa, które spędza dużo czasu w swoim towarzystwie. Chociaż może to sprzyjać dużej bliskości, może również wywołać wiele konfliktów.Zwłaszcza gdy dzieci są w różnym wieku i na różnych etapach rozwoju.
• Kolejność urodzenia, łączna liczba dzieci i różnice wiekowe: kolejność urodzenia, liczba rodzeństwa lub różnica lat, może wpływać na rywalizację rodzeństwa.

Psychiatra Alfred Adler wskazał, że kolejność narodzin odgrywa ogromną rolę w rozwoju osobowości. Na przykład uważał, że pierworodne dzieci, czując się zdetronizowane przez młodsze rodzeństwo i wyrastają na wymagające.

Według przeglądu badań kolejności urodzeń, istnieje kilka typowych cech związanych z każdą pozycją urodzenia:

• najstarsi: pierworodni są zwykle sumienni. osiągający dobre wyniki, inteligentni, dominujący ale doświadczający też dużego napięcia
• drugie dziecko (syndrom drugiego dziecka) - często czuje się bardzo zależne od swego starszego rodzeństwa. Chcąc mu dorównać często przechodzi uciążliwy etap porównywania. Z mozołem szuka własnej tożsamości.
• kolejne: kolejne dzieci mogą być, samotnikami, rozjemcami, grzecznymi dziećmi,
• najmłodsze: najmłodsze dzieci są często zbuntowane i lubiące ryzyko ale też kreatywne, towarzyskie i otwarte.
• jedynaki: dzieci te mogą świetnie zajmować się samymi sobą. Podobnie jak pierworodni, jedynaki są inteligentne i osiągają dobre wyniki. Zdarza się, że są samolubni i przejawiają więcej problemów zachowania.

Podobnie jak kolejność urodzenia, wiek i płeć może wpływać na interakcje między rodzeństwem. Różnice wieku i płci mają wpływ na to, jak dobrze sobie radzi rodzeństwo. Na przykład dwie dziewczyny, które dzieli dwa lata różnicy, mogą częściej rywalizować ze sobą niż dwie siostry, które dzieli dziesięć lat różnicy. Ponadto rodzeństwo tej samej płci jest zwykle bardziej rywalizujące ze sobą niż rodzeństwo innej płci. Na relacje między rodzeństwem mają wpływ też inne czynniki takie jak wydarzenia traumatyczne, rozwód rodziców, utrata kogoś bliskiego, przemoc, zaniedbywanie czy też rodzeństwo ze specjalnymi potrzebami.

Kiedy reagować?

Opiekunom i rodzicom często zaleca się, aby w miarę możliwości pozwalali rodzeństwu rozwiązywać konflikty samemu. Jednak gdy problemy rodzeństwa konsekwentnie wpływają na codzienne funkcjonowanie, może to oznaczać, że wymagana jest większa uwaga. Skłaniać do podjęcia odpowiedniej reakcji powinno zachowanie konfliktowe, które jest nieustanne, intensywne i przez długi czas. Dodatkowo gdy spór ma miejsce w domu, szkole i poza nią. Na pewno należy podjąć reakcje wówczas gdy konflikt między rodzeństwem wydaje się powodować lub zaostrzać problemy takie jak lęk, depresja lub agresja. Gdy pojawiają się kpiny, przemoc, dręczenie wzajemne (ciągłe, złośliwe dokuczanie, kopanie, gryzienie, uderzanie).

Co poprawi relacje między rodzeństwem?

1. Jako rodzic/opiekun oceń konflikt rodzeństwa, aby skutecznie nim pokierować. Kiedy dzieci będą się kłócić, należy określić poziom ciężkości. W przypadku łagodnego lub umiarkowanego konfliktu nie należy reagować. Należy dać dzieciom szansę samodzielnego rozwiązania sporu. Ale jeśli kłótnia zbliża się do bardziej dotkliwej, być może nadszedł czas, aby zareagować.

2. Rodzeństwo z natury nie zawsze chce spędzać razem czas. To rodzice muszą zaszczepić tę więź i tego nauczyć. Warto zorganizować dzieciom chociaż jedną noc w tygodniu tylko dla dzieci. Niech to będzie coś wyjątkowego, np. wieczór filmowy tylko dla dzieci lub przygotowanie przedstawienia, które napiszą i wykonają dla reszty rodziny.

3. Rodzic tylko z jednym dzieckiem.

Ustalić w miarę trwały, systematyczny, wyjątkowy czas, aby spędzić z każdym dzieckiem indywidualnie, oddzielnie. Budowanie więzi z rodzeństwem może w takiej sytuacji wydawać się sprzeczne, ale kiedy rodzic daje każdemu dziecku trochę czasu przeznaczonego specjalnie dla niego, to w rzeczywistości tworzy to więcej przestrzeni dla zdrowej interakcji między rodzeństwem. Nie potrzebują rywalizacji, gdy mają swój czas z rodzicem.

4. Wymaganie zasady słuszności (ale nie równości).

Rodzice czasami mówią, że traktują swoje dzieci jednakowo, równo i widzą słuszność w takim postępowaniu. Jednak robienie rzeczy sprawiedliwych i równych nie zawsze trafia w cel we właściwy sposób. Traktowanie dzieci dokładnie tak samo może przynieść więcej szkody niż pożytku. Mogą otrzymać identyczne podejście rodzica, ale prawdopodobnie nie dostaną tego, czego potrzebują. Każde dziecko jest inne, a każda faza rozwoju niesie ze sobą inny zestaw potrzeb. Rodzic powinien dostosować zasady, konsekwencje i oczekiwania do indywidualnych potrzeb każdego dziecka. W ten sposób można przygotować dzieci na sukces i upewnić się, że wyciągną wnioski z określonych konsekwencji. Na przykład można wymagać, aby 17-letnia córka sama wykonywała pranie w ramach swoich obowiązków. Ale swoją 9-letnią córkę, możena poprosić tylko o to, aby włożyła pranie do kosza.

5. Pamiętanie, że każdy ma jakąś rolę.

Ważne jest, aby pamiętać, że każde dziecko odgrywa rolę w każdej negatywnej interakcji. Tylko dlatego, że 5-latek jest młodszy od swojej 10-letniej siostry, która właśnie na niego krzyczała, nie oznacza, że 5-latek jest w 100% niewinny. Wiele razy, można spotkać się z sytuacją, że rodzic karze starsze dziecko, ponieważ „powinno wiedzieć lepiej” i pozwala młodszemu na bezkarność. Jeśli ten wzór zachowania wobec młodszego dziecka pozostanie nieskorygowany, może przekształcić się w coś gorszego. Chociaż złapanie każdego dziecka na gorącym uczynku może być trudne, należy starać się monitorować te interakcje i pamiętać, że każdy ma do odegrania rolę w konflikcie (łącznie z rodzicem).

6. Zdrowe granice.

Od najmłodszych lat należy wyjaśniać, jakie fizyczne, społeczne i emocjonalne granice dzielą dzieci. Jeśli chodzi o dokuczanie i negatywne zachowanie, należy interweniować natychmiast za pierwszym razem, gdy posuwają się za daleko. W ten sposób dzieci wiedzą, gdzie są granice.

7. Prace zespołowe.

O ile to możliwe, warto łączyć swoje dzieci w drużynę. Rywalizacja dzieci z rodzicami zwykle promuje zdrowe więzi między rodzeństwem.

8. Rozwiązywanie konfliktów poprzez rodzinne mediacje i negocjacje.

Aby załagodzić sytuację, należy ustalić to, czym są dzieci zdenerwowane. To pomoże im iść do przodu. Każde zachowanie ma swoją pierwotną przyczynę, nawet jeśli dziecko nie jest tego świadome. Pomagając dzieciom w dzieleniu się tym i komunikowaniu, co je denerwowało, rodzic pomaga im szybciej dojść do sedna sprawy. To również uczy ich empatii. Kiedy już będą w stanie zobaczyć perspektywę swojego brata lub siostry, będą lepiej przygotowani do zaoferowania rozwiązań korzystnych dla wszystkich.

9. Unikanie porównań i nie granie w ulubione dziecko.

Badania pokazują, że większość rodziców ma ulubione dziecko, ale starają się tego nie pokazywać. Im bardziej rodzic powstrzymuje się od faworyzowania, tym większym poczuciem bezpieczeństwa będą cieszyć się dzieci. Należy unikać też pokusy porównywania dzieci do siebie. Mówienie syna: „Dlaczego nie możesz siedzieć spokojnie i być cicho jak twoja siostra?” Spowoduje, że siostra zacznie być nie lubiana.

10. Spokój i interwencja.

Kiedy dzieci zaczynają się kłócić, sytuacja może szybko ulec eskalacji. Ich młode mózgi nie są przystosowane do radzenia sobie z intensywnymi emocjami. Często tracą opanowanie szybciej, niż ma to sens dla rodziców. Dlatego niezwykle ważne jest, aby rodzice nie dodawali do konfliktu własnej frustracji.