Wiek dojrzewania dziecka to okres, który często uważany jest za trudny. Nie tylko dla nastolatka, ale i dla całej rodziny. Zmiany hormonalne, a co za tym idzie – zmiany w zachowaniu dziecka są zaskakujące zarówno dla rodziców, jak i nastolatków. Oswojenie się z nową sytuacją bywa czasochłonne i pracochłonne. Rodzice często boją się dojrzewania własnych dzieci, nie wiedzą jak postąpić lub nie potrafią zaakceptować, że ich pociechy stają się dorosłe. Niepotrzebnie. Dorastanie to normalny i ważny proces. Wiek nastoletni to czas, w którym relacje w rodzinie muszą ulec modyfikacji. Relacja rodzic-mentor i posłuszne dziecko przestaje się sprawdzać i należy poszukać nowego rozwiązania. Dla wszystkich rodziców poszukujących pomocy w wychowaniu nastolatków przedstawiam poradnik Jaspera Juula – Nastolatki. Kiedy kończy się wychowanie? Zachęcam do jej przeczytania zarówno tych, których dzieci są już nastolatkami, jak i tych, którzy chcą się dopiero na ten okres przygotować.

Autor recenzowanego poradnika, Jesper Juul, to duński terapeuta i pedagog. Jest uważany za jedną z osób, którym zawdzięczmy odejście od autorytatywnego wychowania na rzecz kształtowania relacji pełnych miłości, zrozumienia, współpracy i wsparcia. Celem, który przyświecał jego pracy było budowanie zdrowych relacji w rodzinie i poszukiwanie trzeciej drogi między wychowaniem autorytatywnym a bezstresowym. Jego książki zyskały popularność na całym świecie i sprzedały się w milionach egzemplarzy. Juul był nie tylko teoretykiem, ale przede wszystkim praktykiem – pomógł odbudować relacje tysiącom rodzin. Warto skorzystać z jego doświadczenia.

Jasper Juul, Nastolatki. Kiedy kończy się wychowanie?, Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND, 2014.

Wiek: dla rodziców / opiekunów

Liczba stron: 208

Książka Julla składa się z trzech zasadniczych części, Część pierwsza poświęcona jest teorii wychowania nastolatka. Druga to studium przypadków – terapeuta przytacza autentyczne listy z prośbą o pomoc w poprawie rodzinnych relacji. Trzecia część poradnika to zapis współprac autora z prawdziwymi rodzinami.

Na początku poradnika Juul przestrzega przed demonizowaniem dojrzewania. Podkreśla, że wszystkie zmiany zachodzące w młodych ludziach są normalne. Jak już napisałam we wstępie, chociaż są postrzegane jako trudne, to jednak są zwyczajnym, naturalnym procesem, który przechodzi każdy człowiek. Jednocześnie autor zwraca uwagę na odmienność świata współczesnych nastolatków od rzeczywistości nastolatków z jego pokolenia. By właściwie żyć z dorastającym dzieckiem, należy uświadomić sobie, że współczesne dojrzewanie jest inne niż dwadzieścia lat temu. Dzisiejszy świat stawia przed nastolatkami odmienne wyzwania, więc klasyczna lekcja w stylu „gdy ja byłem w twoim wieku…” z pewnością nie da oczekiwanych rezultatów.

Cała książka Juula jest oparta na tezie, którą niektórzy mogą uznać za kontrowersyjną. Psycholog uważa, że proces wychowania kończy się, gdy dziecko osiąga około 13-14 lat. Później rodzice mają bardzo ograniczony wpływ na swoje potomstwo i muszą liczyć, że wcześniejsze postępowanie wychowawcze wystarczy, by nastolatek postępował właściwie. Podejmowana w okresie dojrzewania dziecka próba korygowania błędów wychowawczych przez rodziców nie przynosi właściwych rezultatów. Kiedy dziecko wchodzi w wiek nastoletni, w zakresie jego wychowania nie da się już wiele zrobić. Dzieci potrzebują wówczas akceptacji, zrozumienia, miłości i wsparcia. Należy zmienić podejście do dziecka i stać się jego „sparingpartnerem”, a nie wychowawcą. Młody dorastający człowiek nie potrzebuje rozkazów, gotowych rozwiązań i jedynych właściwych dróg. Chce sam podejmować decyzje, wybierać i decydować o sobie. Należy go w tym wspierać, motywować i pozwalać mu popełniać błędy. Rodzic musi z dzieckiem jak najwięcej dyskutować, w stanowczych rozmowach naprowadzać młodego człowieka na właściwy tor myślenia.

Juul zaznacza przy tym, że całkowite oddanie odpowiedzialności za podejmowane decyzje w ręce nastolatka może nie być dobrą decyzją. Dlaczego? Według duńskiego psychologa nastoletnie dzieci są w stanie brać na siebie odpowiedzialność za swoje potrzeby, mogą się mierzyć z konsekwencjami własnych decyzji. I rodzice powinni na to pozwalać. Zaznacza jednak, że mózg nastolatków funkcjonuje trochę inaczej niż mózg osoby dorosłej, dojrzałej. Nastolatki nie mają ukształtowanego myślenia przyczynowo-skutkowego i nie dostrzegają różnorodnych możliwych złych scenariuszy wynikających z podjęcia jakiejś decyzji. Na dowód przywołuje badania neurobiologów, którzy wskazują:

osiemdziesiąt pięć procent młodych ludzi nie jest w stanie myśleć o konsekwencjach swoich działań z czysto biologicznych przyczyn. W ich mózgu po prostu nie działają odpowiednie połączenia nerwowe.

Z tego powodu konieczne jest przyjęcie wspomnianej już roli sparingpartnera, który będzie uświadamiał dorastającym dzieciom wszystkie możliwe konsekwencje ich wyborów. Należy ostrzegać i naprowadzać na właściwe decyzje. Nastolatek w rozmowie może się oburzać, zapierać i kłócić. Trzeba jednak liczyć, że w ostatecznym wyborze zasugeruje się zdaniem rodziców.

Przyjęcie roli sparingpartnera wymaga zwrócenia szczególnej uwagi na sposób komunikacji, który przyjmujemy w rodzinie. Odejście od pozycji mentora wymaga zmiany słownictwa i sposobu mówienia. Rozmowa z nastolatkiem musi być dialogiem, a nie monologiem. Trzeba dopuszczać młodych ludzi do głosu, pozwalać im mówić, nawet, jeśli nie podoba się nam to, co słyszymy. Nie powinno się szukać w dzieciach ideałów, tylko akceptować je takimi jakie są, z ich wadami i zaletami. Nastolatek musi czuć, że może powiedzieć rodzicom / opiekunom o wszystkim, także o własnych błędach i porażkach. Musi czuć, że w rodzinie nie ma tematów tabu, nie ma miejsca na przemilczenia i kłamstwa. Dzieci zaczynają kłamać, wtedy, gdy wiedzą, że rodzice nie są w stanie przyjąć prawdy do wiadomości. Rodzic, żeby temu zapobiec, musi być jednocześnie psychologiem, nauczycielem i oparciem. Juul podkreśla – „kiedy rozmawiamy z dziećmi, przyjmując tradycyjną postawę rodzicielską, nasze słowa wpadają im jednym uchem i wypadają drugim. Taki rodzaj komunikacji na niewiele się zdaje”. Może się on sprawdzać w rozmowie z młodszymi dziećmi – z nastolatkami już nie.

Juul zaznacza, że właściwy dialog wymaga także wpuszczenia dzieci do własnego życia. Trzeba rozmawiać z nimi o wszystkim. Może się to wydawać oczywiste, jedna wielu rodziców tego nie robi. Często traktują swoje dzieci jak na przesłuchaniu, oczekują, że usłyszą, co ich pociechy lubią, co robią i z kim się spotykają. Nie mówią jednak o sobie – o swoich pasjach, emocjach i potrzebach. Mówienie dziecku o sobie sprawia, że nastolatek łatwiej dostrzeże w rodzicu drugiego człowieka, a nie tylko wychowawcę. Juul pisze, że „im bardziej czujemy się traktowani poważnie w jakiejś grupie, tym mniej zależy nam na „posiadaniu racji” lub forsowaniu swojej woli”. Dziecko, które czuje się partnerem w rozmowie, zna swojego rodzica, mniej chętnie będzie próbować za wszelką cenę postawić na swoim.

Wprowadzenie nowych nawyków komunikacyjnych nie jest proste, ale poradnik Juula bardzo to ułatwia. Autor wyjaśnia, na czym polega dobra komunikacja. Tłumaczy, jak zmienić sposób mówienia, by móc w pełni porozumieć się z nastolatkiem. Podkreśla, że język pełen utartych form i grzeczności nie daje pełnych możliwości wyrażenia się i rozwiązywania konfliktów. W rodzinie powinno się używać mniej sformalizowanego języka, bardziej osobistego, nastawionego na pokazywanie i odbieranie emocji. Podaje przykładowe wypowiedzi, które mogą ułatwić rodzinną komunikację oraz zestawia wypowiedzi modelowo poprawne z błędnymi, prowokującymi konflikty.

Niezwykle interesujące są dwie pozostałe części, w których autor odchodzi od teorii wychowania na rzecz przedstawienia konkretnych przypadków. Część II to zbiór prawdziwych listów i odpowiedzi udzielanych przez Juula. Część III to „Dialogi na temat zmiany”, czyli dziesięć studiów konkretnych przypadków. Juul zamieszcza zapis rozmów z rodzinami, w których rozważane są konkretne trudności. Rozpatrywane są indywidualne przypadki. Na podstawie II i III części poradnika Nastolatki. Kiedy kończy się wychowanie? rodzice i opiekunowie mogą na nowo nauczyć się rozmawiania z własnymi dziećmi, aktywnego słuchania i właściwego reagowania na nowe problemy. Z obu części można czerpać inspirację do poprawiania relacji we własnych rodzinach. Można wyłuskać z nich kilka złotych myśli, którymi warto kierować się w kontaktach z dziećmi. To kopalnia wiedzy o prawdziwych problemach i skutecznych rozwiązaniach.

Warty przeczytania jest list o traktowania przez nastolatka domu jak hotel. To dość częsty problem występujący w wielu rodzinach. Juul zauważa, że wynika on ze wczesnych relacji z dzieckiem. Od małego należy uczyć, że miłość to nie tylko branie, ale również dawanie. Ta zasada dotyczy obu stron relacji rodzinnych – rodziców i dzieci. Dziecko, które nie miało wystarczającej liczby obowiązków domowych, wyrasta w przekonaniu, że nie musi nic robić, a „obsługa” mu się po prostu należy. Od małego musi mieć swojej obowiązki i musi czuć, że jest poniekąd współodpowiedzialne za bliskich, że jego działania przynoszą korzyść dla wszystkich. Dziecko, które nie nauczy się czynnego udziału w życiu rodzinnym, także w wykonywaniu obowiązków domowych, w wieku nastoletnim nie będzie chciało podejmować żadnych prac na rzecz rodziny. W przypadku, gdy nastolatek nie bierze udziału we wspólnych obowiązkach – według Juula – należy wyjaśnić mu, dlaczego tego od niego oczekujemy, przeprosić za wcześniejsze niewłączanie we wspólne prace i na nowo ustalić zakres obowiązków. Terapeuta uważa, że karanie w tym wieku nie przyniesie rezultatów, dużo skuteczniejsza może się okazać rozmowa i przyznanie się do błędu.

Książka Nastolatki. Kiedy kończy się wychowanie? daje czytelnikowi do myślenia. Otwiera na nową perspektywę, pozwala spojrzeć na siebie i swoją rodzinę inaczej, odkryć, z czego mogą wynikać problemy w komunikacji i budowaniu relacji oraz trudności w przechodzeniu przez proces dorastania. Juul nie podaje jednak gotowych formuł i rozwiązań, ponieważ takich nie ma – każda rodzina jest inna, każde dziecko jest inne i wymaga indywidulanego podejścia. Terapeuta podkreśla, że „w życiu z nastolatkami jest jak w prawdziwym życiu: nie ma rozwiązań doskonałych”. Poradnik kładzie nacisk na różnorodność procesów wychowania. Czytelnik musi sam wyłuskać to, co może wykorzystać w życiu własnej rodziny.

Celem, który przyświecał powstaniu poradnika było „ułatwienie dorosłym obcowania z nastolatkiem” a w konsekwencji poprawienie i ułatwienie życia dorastającego dziecka. Jeśli chcecie pomóc dojrzewającym pociechom, skorzystajcie z rad Jaspera Juula.

Zapraszam do biblioteki Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Henryka Sienkiewicza w Białymstoku, by wypożyczyć recenzowaną książkę.

W zasobach biblioteki Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Henryka Sienkiewicza w Białymstoku posiadamy również inne książki Jaspera Juula:

– Jasper Juul, Być mężem i ojcem. Książka dla niego, współpraca: Ingeborg Szöllösi, Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND Dariusz Syska, 2012;

– Jasper Juul, Kryzys szkoły. Co możemy zrobić dla uczniów, nauczycieli i rodziców?, współpraca: Knut Krüger, Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND, 2014;

– Jasper Juul, „Nie” z miłości. Mądrzy rodzice – silne dzieci, Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND Dariusz Syska, 2011;

– Jasper Juul, Raz się żyje, Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND, 2016;

– Jasper Juul, Twoja kompetentna rodzina. Nowe drogi wychowania, Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND Dariusz Syska, 2011;

– Jasper Juul, Twoje kompetentne dziecko. Dlaczego powinniśmy traktować dzieci poważniej?, Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND Dariusz Syska, 2012;

– Jasper Juul, Uśmiechnij się! Siadamy do stołu. Wspólne rodzinne posiłki, Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND Dariusz Syska, 2011;

– Jasper Juul, Zamiast wychowania. O sile relacji z dzieckiem, rozmawia: Ingeborg Szöllösi, Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND, 2016;

– Jasper Juul, Życie w rodzinie. Wartości w rodzicielstwie i partnerstwie, Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND Dariusz Syska, 2012;

– Jasper Juul,Monika Øien, Przestrzeń dla rodziny, Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND Dariusz Syska, 2012;

Wszystkie umieszczone w tekście cytaty pochodzą z książki Jaspera Juula, Nastolatki. Kiedy kończy się wychowanie?, Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND, 2014.

Zdjęcia pochodzą z zasobów własnych biblioteki Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Henryka Sienkiewicza w Białymstoku.