mgr Robert Ćwikowski - pedagog, terapeuta dzieci i młodzieży, specjalista psychoterapii uzależnień i terapeuta behawioralny w procesie certyfikacji. Uzyskał uprawnienia mediatora, trenera oraz specjalisty przeciwdziałania przestępczości nieletnich.

WPŁYW TV I GIER KOMPUTEROWYCH NA PODŚWIADOMOŚĆ DZIECKA

Wpływ mediów na rozwój psychospołeczny dzieci jest ogromny. Dlatego ważne jest, aby informować rodziców i opiekunów o konsekwencjach korzystania z telewizji czy Internetu przez dzieci i młodzież przebywająca pod ich opieką.

Mass media, szczególnie telewizja i Internet, w szybkim czasie zyskały dużą popularność wśród odbiorców. Coraz częściej z mediów elektronicznych korzystają najmłodsi użytkownicy.

Nierzadko odbywa się to kosztem innych czynności, jak nauka, zainteresowania czy obowiązki domowe. Celem tego artykułu jest przedstawienie korzystnego i szkodliwego wpływu mediów na zdrowie psychiczne i fizyczne dzieci oraz określenie, w jaki sposób rodzice, opiekunowie mogą promować zdrowe korzystanie z mediów.

Każdy rodzaj środków masowego przekazu ma pozytywny i negatywny wpływ na człowieka, a w szczególności na dziecko. Wywołują zarówno zachowania prospołeczne, jak
i antyspołeczne (D. Lemish, 2008). Wszystkie oddziaływania, pozytywne czy negatywne, dokonują się poprzez: ilość czasu poświęcanego na oglądanie mediów, treści, tego czy dziecko ogląda samo czy z opiekunami, czy towarzyszy temu rozmowa z rodzicami.

Sposób przekazu treści w mediach związany jest ściśle z wpływem na formę korzystania z nich. Siedzenie i oglądanie telewizji nie wymaga od dziecka żadnej aktywności fizycznej. Przy tym jest to przekaz jednostronny. Media elektroniczne takie jak telewizja i Internet – „wdzierają się” w codzienność dzieci i młodzieży fascynując nowymi możliwościami. Bez wątpienia są źródłem wiedzy, zainteresowań, pozwalają przybliżyć, poznawać i przeżywać świat. Nie można pominąć faktu, że media mają wpływ wychowawczy, nie tylko poprzez przekaz słowny, ale także inne rodzaje oddziaływań takich jak:

• eksponowanie wzorców np. media prezentują różne modele postępowania, które można naśladować;
• wywoływanie znaczeń emocjonalnych np. tyczy się to przyporządkowania danej emocji do różnej sytuacji np. współczucie na widok cierpienia albo obojętność, gdy ktoś płacze;
• trening, który jest związany z powtarzaniem czynności powodujących uczenie się ich i przyzwyczajenie do ich wykonywania. wyzwania sytuacyjne – tworzenie takiej sytuacji, która prowadzi dziecko do aktywności i samodzielnego rozwiązania problemu (M.Ejsmont, B.Kosmalska, 2008).

Z pośród wymienionych powyżej rodzajów środków masowego przekazu przeważającą rolę w życiu codziennym, funkcjonowaniu dziecka, odgrywa telewizja. Obecnie nie ma rodziny, która by nie posiadała telewizora.Telewizja zajmuje w życiu dziecka trwałe miejsce. Oglądanie telewizji zaczyna się od najmłodszych lat. Ilość czasu jaką przeznaczają dzieci na oglądanie telewizji w ciągu dnia dla 2-3 latka to przeciętnie 45 minut, wraz z wiekiem ilość czasu poświęcana na oglądanie telewizji wzrasta. Badania podają, że od 8 do 12 lat dzieci oglądają średnio 2-5 godzin. Nie ma tu jakiegokolwiek podziału na pory dnia, bo o każdej im się zdarza oglądać, nawet w nocy(J. Izdebska, 1995).

Jednocześnie świat mediów dziecka, z perspektywy wartości wychowawczych, ukazuje wiele zagrożeń. Mnogość informacji docierających do małego człowieka oddziałuje na jego podświadomość destruktywnie wpływając na jego zdrowie psychiczne i nierzadko fizyczne.

Według M. Nowak istnieją 4 rodzaje zagrożeń dla zdrowia dziecka spowodowane oglądaniem telewizji. Do nich zalicza:

• agresywność,
• otyłość,
• uzależnienie
• wczesna aktywność seksualna (M. Nowak, 2005).

Podobnie Internet wpływa korzystnie i niekorzystnie na dziecko. Korzyści i możliwości jakie daje Internet są bardzo duże: dostęp do różnorodnych informacji, wiadomości, danych, łatwiejszy proces komunikowania się, dostarcza rozrywki, zaspokaja potrzeby i realizuje przeróżne zainteresowani, pozwala na nawiązywanie nowych kontaktów, ułatwia codzienne czynności takie jak: robienie zakupów, operacje handlowe, również wyrażanie emocji, poglądów – anonimowo, pomaga w promowaniu i reklamie własnej osoby, odrywa osobę od rzeczywistości, którą jest przepełniona problemami, stresującymi sytuacjami, kreuje nową tożsamość człowieka. Należy jednak pamiętać o zagrożeniach, a mianowicie:

• przekazywanie treści nasyconych nienawiścią i przemocą,
• dezinformację,
• przestępstwa seksualne,
• oszustwa,
• uzależnienia od sieci (S. Kozak, 2011).

Dodatkowo ostatnio sygnalizuje się czasochłonność, kosztowność, brak skutecznych zabezpieczeń i możliwości realnej kontroli, dehumanizację i alienację, mieszanie fikcji
z rzeczywistością (J. Cent, 2006).

Skutki oglądania telewizji i korzystania z Internetu można podzielić wg poniższych kryteriów:

• stan zdrowia - choroby: oczu, układu kostnego, układu nerwowego, alergie;
• porozumiewanie się za pomocą internetu - spłycone, krótkie sygnały, język skrótów, ograniczona gama sygnałów;
• sfera zachowania - zachowania: agresywne, aroganckie, wulgarne, prowokujące do kłótni;
• sfera emocjonalne - lęki, koszmary senne, uczucia strachu, nadmierna pobudliwość, znieczulenie na zło, agresję krzywdę;
• redukcja lub ograniczenie czasu na - bezpośrednie kontakty społeczne, naukę szkolną, obowiązki domowe, rodzinne, kontakty, rozmowy rodzinne, aktywność fizyczną, sport, czytelnictwo, inne formy uczestnictwa w kulturze wyższej;
• sfera umysłowa - relatywizm poznawczy, relatywizm etyczny, bierność i rozleniwienie intelektualne, zatarcie różnicy pomiędzy rzeczywistością a fikcją, zatarcie różnic między prawem a bezprawiem, niekorzystne zmiany w słownictwie;
• nawiązywanie kontaktów z niewłaściwymi osobami - pedofilami, gangami, sektami (J. Izdebska, 2005).

Najczęściej jednak podaje się jeden bardzo dominujący czynnik – czas spędzany w sieci. Zaburzenia spowodowane spędzaniem dużej ilości czasu w Internecie to:

• rozwijanie się depresji,
• problemy fizyczne,
• skutki w relacjach rodzinnych,
• problemy w szkole i wiele innych (C. Guerreschi, 2005).

Przy kontakcie z komputerem i Internetem dziecko ma dostęp oprócz portali internetowych, także do gier komputerowych. Nie trzeba być podłączonym do Internetu, aby grać w przeróżne gry, ponieważ można je zdobyć od kolegów np. na płytach CD lub pobrać
z Internetu. Jak oddziałują gry komputerowe, zależy od tego, w jaki rodzaj gry grają dzieci. Gry o charakterze edukacyjnym mają pozytywny wpływ, ponieważ przyczyniają się do: wspomagania nauki, wyrównywania braków, utrwalania wiadomości, kształtowania pamięci, uwagi, myślenia rozwijania wiedzy i umiejętności, poznawania obsługi komputera, umiejętności podejmowania decyzji, poprawiania koordynacji wzrokowo-ruchowej, zdobywania umiejętności postrzegania, kojarzenia i logicznego myślenia.

Negatywne oddziaływanie gier komputerowych jest o wiele silniejsze od oddziaływania przemocy oglądanej w telewizji. Gracz podlega działaniu silnych mechanizmów, które nie występują przy oglądaniu telewizji. Mechanizmem takim jest:

• aktywne uczestnictwo w grze komputerowej – gdzie gracz nie tylko jest świadkiem przemocy, ale również wykonawcą jej poprzez postać, którą kieruje;
• odwrażliwienie i znieczulenie na przemoc wskutek wielokrotnego powtarzania aktów agresji i destrukcji – kiedy pierwszy raz zabija kogoś w grze, jego emocje są najsilniejsze, natomiast gdy robi to któryś raz z kolej emocjonalnie jest obojętny te działania przenoszą się na życie codzienne
• kojarzenie zachowań agresywnych z nagrodą – w grach gdzie, żeby przejść kolejny etap należy kogoś zabić lub zrobić mu krzywdę, za ten uczynek jest nagradzany, gra rozpowszechnia taką kwestię, że zachowania agresywne są kojarzone z nagradzaniem i przyjemnością (I.Ulfik-Jaworska, 2002).

Podsumowując wpływ gier komputerowych z elementami przemocy na dziecko należy bezwzględnie położyć nacisk na to, że powodują:

• zobojętnienie na przemoc,
• przeświadczenie, że człowiek ma nie tylko jedno życie,
• przeświadczenie o podziale ludzi na sprzymierzeńców i wrogów,
• okrucieństwa są rzeczą normalną, która jest nieodłącznym elementem świata (J.Karbowniczek, 2009).

Zbyt małe kontrolowanie dziecka i nie wyznaczanie mu ilości czasu przeznaczonego na korzystanie z komputera i Internetu może doprowadzić do uzależnienia. Ten temat obecnie jest często poruszany i powoduje istotne problemy, które dotykają dzieci. Niekontrolowanie przez rodziców czasu, jaki spędza ich dziecko przed odbiornikiem telewizora lub przed ekranem komputera jest niebezpieczne, a do tego wszystkiego dochodzą niepożądane treści, jakie w tym czasie dziecko ogląda. Nie wolno tego ignorować, lecz wręcz przeciwnie ustalić jakieś reguły korzystania z tych mediów.

Literatura

1. Ejsmont M., Kosmalska B., 2005, Media, wartość, wychowanie, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków
2. Izdebska, J., Sosnowski, T., 2005. Dziecko i media elektroniczne – nowy wymiar dzieciństwa. Telewizja i inne mass media w życiu dziecka – wyzwaniem dla edukacji medialnej, T1. Wyd. Trans Humana, Białystok
3. Karbowniczek, J., 2009. Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym jako odbiorcy reklam. w: Częstochowski biuletyn Oświatowy. nr.1
4. Lemish, D., 2008. Dziecko i telewizja. Perspektywy globalne. Wydawnictwo Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
5. Marczewska, E., 2009. Rozwój mediów elektronicznych i ich wpływ na wyzwalanie się postaw agresywnych i przemocy wśród dzieci. In: Wychowanie na co dzień. nr. 10-11.
6. Ulfik-Jaworska I., 2002. Czy gry komputerowe mogą być bezpieczne? w: Wychowawca. nr.1